Dyski SSD i M.2

Materiał wideo ilustrujący procedurę sprawdzania producenta posiadanego dysku SSD lub M.2. Znając nazwę producenta należy odszukać i pobrać oprogramowanie diagnostyczne. Systematyczne sprawdzanie dysku może uchronić użytkownika przed utratą danych, gdy wskazana przez producenta liczba cykli zapisu i odczytu zostanie osiągnięta lub przekroczona.

Film: Jak zadbać o dysk systemowy SSD/M.2? (4:27)

Wymiana dysku

Prezentacja demonstruje budowę starych laptopów, w których użytkownik mógł wymienić wszystkie kluczowe elementy. Cała procedura wymagała zaledwie kilku minut. Obecnie kupując laptopa należy sprawdzić, czy samodzielna wymiana dysku jest możliwa (od dołu i bez zdejmowania klawiatury i demontowania monitora).

Prezentacja

Licencje systemu operacyjnego Windows a ponowna instalacja systemu operacyjnego

Licencja systemu Windows jest dystrybuowana na dwa sposoby, jako wersja BOX lub OEM.

Licencja Windows BOX, to sprzedawany online klucz aktywacyjny lub pudełko z kluczem aktywacyjnym i nośnikiem. Taki Windows można zainstalować na dowolnym komputerze, a po odinstalowaniu na innym. W przypadku wymiany dysku twardego, w celu aktywacji wystarczy przepisać posiadany klucz aktywacyjny.

Licencja Windows OEM (Original Equipment Manufacturer) jest sprzedawana z nowym komputerem. Oznacza to, że system jest preinstalowany przez producenta sprzętu, a klucz aktywacyjny jest zapisany na płycie głównej komputera w BIOS-ie (UEFI). Przy ponownej instalacji systemu, np. po wymianie dysku, Windows aktywuje się automatycznie. Licencja OEM jest tańsza od wersji BOX, ale nie można jej przenieść na inny komputer. Warunkiem automatycznej aktywacji systemu jest instalowanie identycznej wersji (Home lub Pro), jak ta, którą zakupiono wraz z komputerem.

W przypadku wersji OEM, użytkownicy mają do dyspozycji mechanizm Recovery. Rozwiązanie to umożliwia przywrócenie systemu do stanu "fabrycznego". Należy pamiętać, że rozwiązanie to stosujemy wyłącznie po awarii systemu Windows, a nie po wymianie dysku. Uruchomienie tego mechanizmu może skasować dane użytkownika w sytuacji, gdy samodzielnie utworzono własne partycje z danymi.

Na komputerze kupionym razem z Windowsem OEM można zainstalować Windows BOX, ale wówczas należy przechowywać otrzymany podczas zakupu klucz aktywacyjny do wersji BOX.

 W przypadku obu licencji klucz aktywacyjny może być zapisany na osobistym koncie Microsoft. Warunkiem tego rozwiązania jest logowanie się na konto Microsoft. W przypadku ponownej instalacji systemu wystarczy zalogować się na konto, aby aktywować system.

Sprawdzanie własnego sposobu logowania:

Naciskamy przyciski: [WIN]+[I] i wybieramy: Konta. Jeśli pod nazwą użytkownika jest widoczny mail, to po zalogowaniu się na stronie: Konto Microsoft wchodzimy w: Urządzenia. Jeśli tam widzimy swój komputer, to klikamy: Wyświetl szczegóły. Gdy zobaczymy tam informacje o posiadanym systemie operacyjnym, to oznacza, że klucz aktywacyjny jest przechowywany.

Jeżeli logujemy się na „konto lokalne”, to w tym miejscu można także zmienić sposób logowania oraz założyć konto Microsoft.

Wersja systemu operacyjnego Windows

System Windows coraz częściej jest określany jako usługa otrzymująca stałe aktualizacje. Pojawiające się najczęściej co pół roku duże aktualizacje są w rzeczywistości nowymi wersjami systemu zachowującymi  starą nazwę. Chcąc sprawdzić wersję systemu operacyjnego w polu wyszukaj (lupa) należy wpisać: winver i nacisnąć Enter. W efekcie zostanie otwarte okienko zawierające niezbędne informacje:

Na powyższym rysunku widzimy, że jest to Windows 11 z rocznicową aktualizacją 25H2 o kompilacji (dokładny nr wersji): 26200.7019.

Jest to system w wersji Education (dla studentów i pracowników uczelni). W sprzedaży dla odbiorców niekorporacyjnych są wersje Home i Pro.

Kopia systemu operacyjnego na pendrive lub płycie DVD (prezentacja multimedialna)

Instalkę systemu operacyjnego (utworzenie bootującej płyty DVD lub pendriva), można pobrać na stronie Microsoftu. Tam należy pobrać narzędzie: MediaCreationTool.exe (Tworzenie nośnika instalacyjnego z systemem Windows). Mechanizm oferuje dwa warianty instalacji.

Pierwszy sposób, to czysta instalacja w wyniku, której instaluje się zupełnie nowy system. W tym wypadku także należy należy zachować zgodność wersji (32 lub 64 bity, Home lub Pro, Education). Aktywacja systemu zależy od posiadanej licencji (informacje powyżej).

Drugi sposób instalacji to uaktualnienie (np. Windows 10 do Windows 11 lub do kolejnej wersji rocznicowej) rozwiązanie to pozwala zainstalować nowy Windows z zachowaniem wszystkich ustawień i danych. W celu takiego uaktualnienia należy zamiast pendriva pobrać plik ISO. Plik ten otwieramy za pomocą Exploratora Windows i odpalamy plik Windows.exe

Procedura tworzenia nośnika instalacyjnego dla Windows 10 i 11 (po uaktywnieniu pliku  MediaCreationTool.exe):

Wybór opcji o nazwie Utwórz nośnik instalacyjny dla innego komputera może być myląca. W ten sposób uzyskujemy dysk instalacyjny Windows 10 w dwóch wariantach.

Jeśli pozostawimy zaznaczenie w polu Użyj zalecanych opcji dla tego komputera, to powstanie dysk instalacyjny zawierający posiadany przez nas legalny klucz aktywacyjny. Oznacza to, że podczas podczas ponownej instalacji z zastosowaniem tego dysku (DVD lub USB) koniecznie należy wybrać opcję: Nie mam klucza aktywacyjnego. Jeśli zabierzemy zaznaczenie z pola Użyj zalecanych opcji dla tego komputera, to powstanie uniwersalny dysk instalacyjny wymagający podania klucza aktywacyjnego!

Kolejna decyzja będzie dotyczyła typu nośnika:

Mimo wyboru opcji: Użyj zalecanych opcji dla tego komputera, podczas instalacji systemu (nie aktualizacji) koniecznie należy wskazać wersję systemu, który był zainstalowany w momencie tworzenia dysku instalacyjnego: Home, Pro lub Education. Błędny wybór sprawi, że zawarty na płycie lub nośniku USB klucz nie aktywuje systemu!

System Windows (licencja BOX) można aktywować przygotowując w dowolnym momencie nośnik instalacyjny, gdy mamy zanotowany klucz aktywacyjny naszego systemu wraz z informacją o jego wersji

System Windows aktywuje się sam, gdy posiadamy licencję OEM - komputer kupiono wraz z preinstalowanym systemem Windows. Warunkiem jest instalacja z zachowaniem odpowiedniej wersji (32/64 bitowa oraz Home/Pro).

Każdy użytkownik systemu operacyjnego, który loguje się do systemu na swoje konto, a nie na Konto lokalne, podczas ponownej instalacji systemu może go aktywować logując się na swoje konto. Chcąc sprawdzić, czy opcja ta zadziała, należy przejść na swoje konto Microsoft i sprawdzić, czy po wybraniu nazwy własnego komputera widnieją informacje o posiadanym (legalnie) systemie operacyjnym.

Win Keyfinder oraz Windows Product Key Viewer - narzędzia do odczytywania posiadanego klucza aktywacyjnego systemu Windows

Programy mogą nie działać na wybranych komputerach.

Program wystarczy wypakować i uruchomić (nie wymaga instalacji).

 1  - Win Keyfinder pobieranie ze strony DobreProgramy.

 2  - Win Keyfinder - pobieranie ze strony producenta.

 3  - Windows Product Key Viewer - pobieranie ze strony producenta.

Windows - Dysk odzyskiwania (pendrive). Jest to narzędzie do naprawy systemu, a nie do jego instalacji

Zbliżonym rozwiązaniem do opisanego powyżej jest utworzenie dysku odzyskiwania. O skuteczności takiego dysku decyduje jednak moment jego utworzenia. Z narzędzia należy skorzystać, gdy system jest sprawny, czyli krótko po jego instalacji.

W Panelu sterowania wybieramy Odzyskiwanie, a następnie: Utwórz dysk odzyskiwania, aby rozwiązać problemy, gdy nie można uruchomić komputera.

Obraz dysku lub partycji systemowej

W sytuacji, gdy nauczyciel opiekuje się pracownią komputerową, lub, system operacyjny wraz z niezbędnymi aplikacjami instaluje się nawet kilka dni, należy pomyśleć o sporządzeniu, tzw. obrazu dysku lub partycji systemowej. Jest to plik, najczęściej skompresowany, który zawiera wszystko, co zainstalowano w systemie, a który najczęściej przechowuje się na dysku przenośnym.

Obraz dysku wykonuje się, gdy już zainstalujemy i przetestujemy nowy system operacyjny wraz z dodatkowymi aplikacjami. W przypadku awarii systemu, jego odtworzenie z pliku obrazu zajmuje zaledwie kilka minut.

Istnieje wiele darmowych aplikacji do tworzenia obrazu dysku oraz późniejszego odtwarzania systemu. Prawdopodobnie najprostszymi w obsłudze są AOMEI Backupper lub EaseUS Todo Backup Free. Obraz dysku lub partycji można utworzyć bezpośrednio z poziomu aplikacji działającej pod kontrolą Windows. Program oferuje możliwość utworzenia bootującego pendriva. W przypadku konieczności odtworzenia systemu można z niego zabootować. Po wskazaniu obrazu partycji oraz partycji systemowej w kilkanaście minut odtworzona zostanie cała partycja systemowa. W przypadku, gdy darmowa wersja aplikacji EaseUS Todo Backup Free nie umożliwi wykonania kopii systemu, warto poszukać jej starszej wersji, np z numerem 10.6. Podobnie w przypadku programu EaseUS Partition Master (do zmieniania wielkości partycji). Jest on niezbędny do rozszerzenia partycji, gdy klonujemy mniejszy dysk na większy. Podobne możliwości oferuje darmowy: Paragon Partition Manager.

Uwaga! W zainstalowanym systemie Windows OEM istnieje ukryta partycja zawierająca konsolę odzyskiwania wraz z danymi wykorzystywanymi do uruchomienia procesu Recovery (najczęściej na laptopach). W tej sytuacji najlepiej wykonać obraz całego dysku, a nie partycji.

Dyski sieciowe jako podstawowa ochrona danych (w przypadku awarii dysku lub utraty komputera)

Mając na uwadze możliwość awarii dysku twardego (szczególnie dysków SSD) najważniejsze dane powinny być nieustannie synchronizowane z dyskiem sieciowym. Te szczególnie istotne zawsze w formie zaszyfrowanej. Chcąc korzystać ze swoich plików za pośrednictwem przeglądarki należy się do nich logować w okienku prywatnym (tryb incognito). W ten sposób należy korzystać z przeglądarki zawsze, gdy używamy cudzego komputera lub gdy korzysta z niego wiele osób (logowanie do banków, portali społecznościowych oraz serwisów typu ZIP lub ePUAP).

Microsoft OneDrive

Z systemem operacyjnym Windows 10 jest zintegrowany dysk OneDrive. Wszyscy, którzy logują się do systemu nie na konto lokalne tylko na konto Microsoft (Ustawienia/ Konta) umieszczając dane w folderze systemowym synchronizują je z dyskiem sieciowym. Obecnie dysk ten oferuje darmowe 5GB w chmurze. Na dysk Microsoftu można się zalogować na stronie: https://onedrive.live.com/about/pl-pl/signin/

Istotnym atutem przeglądarkowej wersji dysku jest dostęp do sieciowych wersji Worda, Excela i PowerPointa.

Dysk Google

Najpopularniejszym dyskiem sieciowym jest Dysk Google. Każdy posiadacz konta Google (Gmail) automatycznie otrzymuje Dysk Google. Jego wersja przeglądarkowa jest dostępna pod adresem: drive.google.com/drive/my-drive (lub na stronie google.pl). Pełną funkcjonalność dysku uzyskuje się dopiero po zainstalowaniu aplikacji Dysk Google (Kopia zapasowa i synchronizacja) dostępnego na stronie: google.com/intl/pl_ALL/drive/download/

Po zainstalowaniu aplikacji na Pulpicie oraz w Eksploratorze plików pojawia się folder Dysk Google. Każdy umieszczony w nim plik pojawia się w przeglądarkowej wersji Dysku Google. Kliknięcie prawym przyciskiem myszy na dowolnym folderze umożliwia wybór opcji: Dysk Google/ Synchronizuj ten folder. Po jej wybraniu w przeglądarkowej wersji dysku oraz pozycji: Komputery, pojawi się tam kopia wybranego folderu.

Oprócz synchronizacji danych Dysk Google oferuje doskonałe wersje sieciowych aplikacji biurowych (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny oraz program do tworzenia prezentacji multimedialnych). Oczywiście utworzone dokumenty można pobrać z rozszerzeniami pakietu Microsoft Office. Dodatkowo posiada niezwykle proste narzędzie do tworzenia zaawansowanych stron internetowych oraz testów i ankiet. Obecnie Dysk Google oferuje darmowe 15GB w chmurze.

Dropbox

To dysk sieciowy świetnie sprawujący się w przypadku synchronizacji fotografii ze smartfona z siecią, a następnie z komputerem. Dysk ten podobnie jak dwa pozostałe posiada wersję przeglądarkową oraz aplikację instalowaną w systemie Windows. Jedynym mankamentem jest niewielka początkowa pojemność dysku (2GB). Można ją jednak bezpłatnie zwiększać (do około 30GB) zapraszając znajomych (lub "kupując ich"", np na Allegro). Uzyskana  w ten sposób przestrzeń jest dostępna dożywotnio. W konsekwencji rozwiązanie to daje dostęp do największego bezpłatnego dysku sieciowego (z pośród omówionych). Niestety w planie darmowym systematycznie spada liczba urządzeń na których można być zalogowanym na jedno konto.

Uwaga! Korzystanie z dysków sieciowych jest bezpieczne pod warunkiem, że zawsze będziemy pamiętali o szyfrowaniu własnych plików oraz wylogowaniu się z przeglądarki po skończonej pracy. Warto rozważyć każdorazowe logowanie się na własne konta w oknie incognito (okno prywatne). To rozwiązanie zapewnia, że zostaniemy automatycznie wylogowani po zamknięciu przeglądarki lub wyłączeniu komputera.

M-disk - płyty i nagrywarki

W przypadku konieczności archiwizowania setek gigabajtów żaden z dysków sieciowych nie oferuje tak dużej przestrzeni za darmo. Chcąc zachować dla przyszłych pokoleń domową kolekcję filmów i fotografii nie można polegać na żadnym nośniku elektronicznym. Jedynym rozwiązaniem jest wypalenie płyt Blu-ray, koniecznie z oznaczeniem M-disk. Producenci trwałość tych nośników szacują na około 1000 lat! Jedynym mankamentem tego rozwiązania są stosunkowo wysokie ceny płyt (70 do 100 zł) oraz nagrywarek (około 400 zł). Nie wiadomo także, czy za kilkadziesiąt lat na rynku pozostaną odtwarzacze umożliwiające korzystanie z tego typu nagrań. Poniżej przykład opakowania płyt M-disk o pojemności 100GB.